Nakhçi veya Kiti, Kistü (Gürcülerin Çeçenlere verdikleri ad) adının ilk kez VII. yüzyılda Ermeni tarihçisi M. Kagan-katvatsi, Argvani Tarihi adlı eserinde anılmıştır; aynı tarihçi Çeçenlerin atalarının Ura adlı bir babanın soyu olan Utaoy’dan Sadoy’dan, Gergaroy’dan çıktığını belirtmiştir.

Şeyh Mansur ve Şeyh Şamil

Rusların Çeçenlerle karşılaşmaları 16. yüzyıl ortalarında gerçekleşir. Korkunç İvan’ın Astrahan Hanlığını devirip Rusya’ya katmasıyla Ruslar Çeçenlerin yaşama alanlarını ele geçirmeye başlarlar. Rus işgaline karşı ilk direniş Şeyh Mansur (1750-1794) adında bir Nakşibendi imamı tarafından örgütlenir. Şeyh Mansur, 1784’te geleneksel yönetim tarzını bırakıp şeriatı uygulamaya başladı, tütün ve kahve içimini yasakladı, Ruslar’la evlenilmemesi gerektiğini söyledi. Rus ordusuna karşı savaşın kutsal bir savaş (cihad) olduğunu ilan etti ve imamların öncülüğünde müridlerin toplandığı bu harekete müridizm adı verildi. Mansur’un mucizeleri ile ilgili rivayetler arttı ve Osmanlı topraklarında dahi etkili oldu. Örneğin Antep ulemasından Seyyid Halif Edendi’nin 200 talebesiyle ona katıldı. Rus ordusuna karşı beş ay direniş gösteren Mansur, 1791’de kendi köyü Anapa’da yakalandı ve St. Petersburg’a getirilip hapsedildi. Nisan 1794’te hapiste öldü.

Mansur’un ölümü ile Müridizm hareketi bitmedi, Gazi Muhammed ve Mücahit Hamza hareketi devam ettirdi. Mürit hareketinin üçüncü evresinde Şeyh Şamil hareketin liderliğine geçti.

Sovyet Dönemi

Rus Devrimi’nden sonra Stalin kafkas liderleriyle bizzat görüşmeler yaptı ve sovyet devleti altında geniş bir otonomi sözü verdi. Kuzey Kafkasya’da Kuzey Kafkasya Dağlık Cumhuriyeti kuruldu. Çeçenistan, İnguşetya, Kuzey Osetya, Kabardin Balkar Özerk Cumhuriyeti, Dağıstan ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti bölgeleri bu cumhuriyete dahildi. Kuzey Kafkasya Cumhuriyetinin altında Çeçen Özerk Oblastı 1922’de oluşturuldu. 1924’te bu büyük kafkas cumhuriyeti dağıtıldı ve yerine 6 yeni cumhuriyet kuruldu. Çeçen Oblast’ı da, Kuzey Osetya Özerk Oblastı ve İnguş Özerk Oblastı adı altında ikiye ayrıldı. 1934 yılında iki oblast tekrar birleştirildi ve adı Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti oldu:

SSCB’nin dağılmasından sonra

1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra, Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti; İnguşetya Cumhuriyeti ve Çeçen Cumhuriyeti olarak ikiye ayrılmıştır. Daha sonra Çeçen Cumhuriyeti bağımsızlık kazanmaya çalışmıştır. 1994 ve 1999 da olan iki savaştan sonra yenilerek Rusya Federasyonuna bağlı Özerk Cumhuriyet olarak varlığını devam ettirmektedir.

Coğrafya

Kuzeybatısında Rusya Federasyonu’na bağlı Stavropol Kray, doğusunda ve güneyinde Dağıstan ile Gürcistan, batısında İnguşetya ve Kuzey Osetya yer alır. Çeçenya’nın güneyi tamamen dağlıktır. Bu dağlar batıdaki Nazrani’den başlayıp doğudaki Gerzel-dola kadar uzanır. En batı uçta bulunan Stolovaya dağından İtumgalla’ya kadar uzanan sıradağlar Taşlır Dağları (Thulgandagghaş) adını alır. Taşlık sıradağlarının kuzeyinde Sunzha (Sunja) sıradağları adı verilen dağlar vardır. Onunda kuzeyinde Terek sıradağları bulunur. Sunzha sıradağlarının arasından dikine Terek Nehrinin Sunzha koluna bağlı büyük çaylar akar. Dağlardan daha çok sözü edilmesi gerekenler Çeçenya’nın güney sınırını oluşturanlardır. Batıdan doğuya doğru sınır boyunca uzanan büyük dağlar, Kafkas sıradağlarının birer tepeleri olarak kabul edilebilir:

• • Stovolaya Dağı – 2993 m
• • Şan Dağı – 4451 m
• • Hahalgi (Xaxalgi) – 3032 m
• • Tebulosynta (Tuloy Lam) – 4493 m
• • Diklosmta (Dikaluoy Lam) – 4285 m
• • Cobolgo Dağı – 2725 m

Nehirler

Çeçenya’nın en önemli nehri Terek Irmağı’dır. Bu step tipli nehir tipine girmektedir. Bu nehir Kafkasya sıradağlarının buzluklarından kaynaklıdır. Kuzey Otesya’nın Mozdak nehrinden Çeçenya’nın Bienon-Yurt istikametinde ülkeye girer. Batıdan doğuya doğru hafif bir kavisle uzanır. Dağıstan’a yakın kuzeye dönerek Kızıldiyar istikametinde akar, Kaspi Denizine (Hazar Denizi) dökülür. Uzunluğu 590 km’dir.

Terek’ten sonra Çeçenya’nın en önemli nehri Sunzha (Sunca) Nehri’dir. Bu nehir Terek Nehri’nin en büyük kollarındandır. Sunzha Nehri Çeçenya’nın güneyindeki Taşlık sıradağlarından kaynaklanır. Güneyde kuzeye doğru dikine akan Assa, Argun, Hulahula çaylarıyla beslenir. Kuzey Otesya’nın doğu sınırlarını dikine kesip Nazran’a  ulaşır ve oradan Marbulak’a (Erıthoy) doğru döner, Grozny’e varır. Buradan Gudermes’e, Gudermes’ten kuzeye döner ve Telkovski rayonunun güneyinden Terek Nehrine dökülür. Sunzha (Sunca) nehrini, batıdan doğuya doğru sayarsak Assa, Argun, Hulahulo gibi büyük çaylar besler.

Göller

Çeçenistan’da Qhjözan-yam (Kuzenoy-Am) adını taşıyan iki göl vardır. İlki Andi dağlarının güney eteklerindedir. Deniz seviyesinden 1869 m yüksekliktedir. Derinliği 72 m, yüzölçümü 4 km²′dir.

Aynı adı taşıyan ilkinden daha küçük bir göl daha vardır. Çaroda dağının eteğinde Dyaj (D’ay) köyünün 10–12 km ötesinde bulunur. Eni 100m, uzunluğu 200m, derinliği 4m’dir.

Bölgeler ve Şehirler

• • Naursky (Наурский)
• • Shelkovskoy (Шелковской)
• • Nadterechny (Надтеречный)
• • Groznensky (Грозненский)
• • Gudermessky (Гудермесский)
• • Sunzhensky (Сунженский)
• • Achkhoy-Martanovsky (Ачхой-Мартановский)
• • Urus-Martanovsky (Урус-Мартановский)
• • Shalinsky (Шалинский)
• • Kurchaloyevsky (Курчалоевский)
• • VItum-Kalinsky (Итум-Калинский)
• • Shatoysky (Шатойский)
• • Vedensky (Веденский)
• • Nozhay-Yurtovsky (Ножай-Юртовский)
• • Sharoysky (Шаройский)

Şehirler

• • Znamenskoye
• • Naurskaya
• • Achkhoy-Martan
• • Urus-Martan
• • Grozny
• • Shali
• • Gudermes
• • Shelkovskaya
• • Itum-Shale
• • Shatoy
• • Vedeno
• • Nozhay-Yurt

Çeçenistan’ın başkenti Grozny’dir. Kentin tarihi adı Sölc-ghala (Sölca-kale)’dır.  Diğer kentler ise Şali (Çeçence Tela, 1990′da kent oldu), Gudermes (1941′de kent oldu), Argun (1967′de kent oldu), Urus-Martan (1990′da kent oldu)’dır.

Çeçenya Moskova zaman dilimindedir. UTC’e göre saat farkı +0300 (MSK)/+0400 (MSD).

Kaynak : https://tr.wikipedia.org/wiki/Çeçenistan